Καρκίνος Δέρματος - Μελάνωμα

Ο καρκίνος του δέρματος είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος για την ζωή του ατόμου και δεν αποτελεί σε καμμια περίπτωση ένα απλώς αισθητικό πρόβλημα.Αποτελεί το 2-5% όλων των κακοηθειών και τα τελευταία χρόνια αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς .
Το μελάνωμα αποτελεί την πιο επιθετική μορφή καρκίνου και ευθύνεται για το 78% των θανάτων από όλους τους δερματικούς καρκίνους.Στην Κύπρο οι αριθμοί εμφάνισης μελανώματος και άλλων καρκινικών βλαβών του δέρματος άρχισαν να έχουν αυξητική τάση τα τελευταία χρόνια.
Στο πλαίσιο της ενημέρωσης κα αφύπνισης του κοινού,οργανώνεται τον Μάιο η Εβδομάδα Μελανώματος που πραγματοποιείται κάθε χρόνο σε 30 χώρες της Ευρώπης και στην Κύπρο με την πρωτοβουλία της Δερματολογική Εταιρεία Κυπρου .
Τι είναι το όμως το μελάνωμα ?

Οι περισσότεροι καρκίνοι του δέρματος (βασικοκυτταρικοί, ακανθοκυτταρικοί) δε θεωρούνται γενικά πολύ επικίνδυνοι διότι θεραπεύονται εύκολα χειρουργικά ή με διάφορα φάρμακα που εφαρμόζονται τοπικά στο δέρμα. Εξαίρεση αποτελεί ο κακοήθης σπίλος («ελιά») που ονομάζεται μελάνωμα (δηλαδή μελανός όγκος). Το μελάνωμα προέρχεται από τα μελανινοκύτταρα του δέρματος. Τα μελανινοκύτταρα βρίσκονται στο κατώτερο στρώμα της επιδερμίδας και παράγουν μελανίνη, τη χρωστική που προσδίδει το φυσικό χρώμα του δέρματος. Η έκθεση στον ήλιο οδηγεί σε αύξηση της παραγόμενης μελανίνης με αποτέλεσμα το μαύρισμα του δέρματος.

Το μελάνωμα αποτελεί όχι μόνο τον πλέον κακοήθη δερματικό όγκο αλλά και έναν από τους πλέον κακοήθεις και επιθετικούς καρκίνους γενικώς. Μπορεί να διασπαρθεί σχεδόν σε κάθε όργανο ή ιστό του σώματος και να οδηγήσει στο θάνατο μέσα σε ένα χρόνο μετά την υποτροπή του σε απομακρυσμένα σημεία. Το μελάνωμα μεθίστανται συχνότερα στον εγκέφαλο και στο νωτιαίο σωλήνα. Πρόκειται για σχετικά συχνό καρκίνο, η επίπτωση του οποίου αυξάνει συνεχώς κάθε χρόνο. Όταν πρωτοεμφανιστεί το μελάνωμα ως κακοήθης σπίλος(ελιά) στο δέρμα ή στον οφθαλμό – και μερικές φορές στα ούλα, στον κόλπο ή στον πρωκτό- υπάρχουν αρκετές πιθανότητας να είναι ιάσιμο με περιορισμένης έκτασης χειρουργική επέμβαση.

Έχει λοιπόν τεράστια σημασία η αναγνώριση των πρώιμων σημείων του μελανώματος τα οποία πρέπει αμέσως να αποσπούν την ιατρική προσοχή. Την αντιμετώπισή τους την αναλαμβάνει κάποιος ειδικός δερματολόγος. Εάν το μελάνωμα διεισδύσει βαθιά στο δέρμα και φτάσει στα λεμφαγγεία και τα αιμοφόρα αγγεία που βρίσκονται στη δεύτερη στιβάδα του δέρματος (χόριο), συνήθως είναι αδύνατο να ιαθεί, αν και με τη χειρουργική μπορεί να επιτευχθεί μεγάλο διάστημα ελεύθερο νόσου.

Αιτιολογία
Αιτιολογικά ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση μελανώματος είναι η αυξημένη και απότομη έκθεση σε έντονη ηλιακή ακτινοβολία που προκαλεί μάλλον εγκαύματα παρά μαύρισμα. Επίσης η κληρονομικότητα είναι αιτιολογικός και εκλυτικός παράγοντας, όπως συμβαίνει στο σύνδρομο δυσπλαστικού σπίλου, σε άτομα με τύπο δέρματος Ι και ΙΙ που παρουσιάζουν αυξημένη δυνατότητα ανάπτυξης ηλιακού εγκαύματος. Επιπλέον, το κακόηθες μελάνωμα μπορεί να προέρχεται από εξαλλαγή κακοήθους φακής, συγγενών σπίλων , μελανοκυτταρικών σπίλων. Προδιαθεσικούς παράγοντες μπορεί να αποτελέσουν ο χρόνιος ερεθισμός σπίλων και η ανοσοκαταστολή.

Δεν υπάρχουν ενδείξεις που να υποστηρίζουν ότι η νόσος σχετίζεται με τη δράση ορμονών, ωστόσο μεμονωμένοι ασθενείς παρουσίασαν εντυπωσιακό ιστορικό υποτροπών και ταχεία εξέλιξη της νόσου που σχετιζόταν με την εγκυμοσύνη. Η λήψη αντισυλληπτικών δισκίων, τα περισσότερα από τα οποία περιέχουν προγεστερινοειδείς παράγοντες, έχει επίσης συσχετιστεί με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης μελανωμάτων επιφανειακής ανάπτυξης.

Επιδημιολογία – Παράγοντες κινδύνου

Υψηλότερη επίπτωση της νόσου παρατηρείται στους λευκούς που ζουν σε τροπικά ή υποτροπικά κλίματα. Προφανώς η έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες και ιδίως σε όσες προκαλούν εγκαύματα ενοχοποιείται ισχυρά ως πιθανή αιτία. Η νόσος έχει πολύ μικρότερη επίπτωση στους μαύρους, τους πολύ μελαχρινούς και τους Ασιάτες των ίδιων περιοχών.

Το μελάνωμα είναι συχνότερο στις ηλικίες ανάμεσα στα 20 και στα 60 έτη και σπάνια εμφανίζεται πριν από την εφηβεία. Εντούτοις ο αριθμός των νέων με πρωτοπαθή μελανώματα αυξάνεται. Το οζώδες κακόηθες μελάνωμα παρατηρείται μεταξύ 20-40 ετών και το επιφανειακά επεκτεινόμενο, που είναι και το συχνότερο, μεταξύ 40-60 ετών. Πολλοί από τους ασθενείς αναφέρουν ιστορικό εγκαυμάτων λόγω έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία κατά την παιδική ηλικία.
• Από τους λευκούς, υψηλότερο κίνδυνο αντιμετωπίζουν τα άτομα με κόκκινα ή πυρόξανθα μαλλιά και ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα και ακολουθούν τα ξανθά άτομα με ανοικτόχρωμα μάτια και με ύπαρξη εφηλίδων (φακίδων) .
• Τά άτομα που πρέπει ιδιαίτερα να προσέχουν είναι:

• Οι λευκοί με πολλούς μελαγχρωματικούς σπίλους διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο.
• ‘Aτομα με ατομικό και οικογενειακό ιστορικό ηλιακών εγκαυμάτωνιδιαίτερα στην παιδική ηλικία συνδρόμου οικογενών δυσπλαστικών σπίλων ή μελανώματος παρουσιάζουν αυξημένη τάση να αναπτύξουν
• Συχνές εντοπίσεις του μελανωματος αφορούν το τριχωτό κεφαλής, το λαιμό, τον κορμό, τα χέρια ,και την κνήμη . Πρωτοπαθή μελανώματα μπορεί να παρουσιαστούν ακόμα και σε «μελαχρινά» άτομα (σκουρόχρωμης επιδερμίδας) στα πέλματα και στις παλάμες, κάτω από το δέρμα και στους βλεννογόνους του σώματος, του ορθού και του πρωκτού
???
1. άτομα με κόκκινα μαλλιά και ανοιχτόχρωμα μάτια. Επίσης ξανθά, με πανάδες ή φακίδες στο πρόσωπο που δεν παίρνουν εύκολα μελαχρινό χρώμα, καίγονται εύκολα και δεν μαυρίζουν.
2. άτομα με μεγάλο αριθμό φαινομενικά φυσιολογικών μελαχρωματικών σπίλων, πάνω από 100 σε νεαρά άτομα ή 50 σε μεγαλύτερη ηλικία.
3. 4. άτομα με οικογενειακό ιστορικό μελανώματος
5. ατομικό αναμνηστικό σοβαρών ηλιοκαυμάτων ιδιαίτερα στην παιδική ηλικίαμελάνωμα.
2. άτομα με δυσπλαστικούς σπίλους). Παρουσία δυσπλαστικών σπίλων σε περιοχές του σώματος που συνήθως καλύπτονται από ενδυμασία και εκτίθενται στην υπεριώδη ακτινοβολία ασυνεχώς τις καλοκαιρινές διακοπές. (μεγάλους, ακανόνιστους και με πολυχρωμία

Το 30% περίπου των μελανωμάτων αναπτύσσεται σε προϋπάρχοντες σπίλους ενώ το υπόλοιπο 70% εξαρχής στο δέρμα (de novo).

Διάγνωση
• Η διάγνωση γίνεται κλινικά από τον Δερματολόγο με την βοήθεια σύγχρονων, απεικονιστικών συσκευών (δερματοσκοπίων) με τις οποίες φωτογραφίζεται , καταγράφεται και αναλύεται με ακρίβεια η θέση, το χρώμα, το μέγεθος και η μορφολογία των βλαβών του δέρματος.Για τη ακριβή διάγνωση όμως μιας ύποπτης «ελιάς» είναι απαραίτητη η βιοψία η οποία γίνεται με χειρουργική αφαίρεση του όγκου και εξέταση των μορφολογικών χαρακτήρων των ιστών και κυττάρων του στο μικροσκόπιο με σκοπό την αναζήτηση και διάκριση καρκινικών κυττάρων) με ευρεία τοπική εκτομή (με υγιή χειρουργικά όρια) του όγκου
Το σύστημα “ABCDE” αποτελεί έναν μνημονικό κανόνα για τον εντοπισμό ύποπτων βλαβών.
Α= Αsymmetry
B = Border
C= Color
D = Diametre
E = Enlargement
Τα μελανώματα μπορεί να ποικίλλουν πολύ ως προς την εμφάνιση τους. Πολλά μπορεί να έχουν και τα τέσσερα χαρακτηριστικά του συστήματος ABCDE, ενώ άλλα να έχουν μόνο ένα ή δύο από αυτά. Σε κάθε περίπτωση βλάβες που παρουσιάζουν σημεία ή συμπτώματα όπως αυτά που προαναφέρθηκαν θα πρέπει να εξετάζονται από κάποιον ειδικό ιατρο κυρίως δερματολόγο.
Θεραπεία
Η θεραπεία εξαρτάται από το στάδιο του καρκίνου. Σε πρώιμα στάδια αν η βλάβη είναι επιφανειακή και δεν έχει προχωρήσει πιο βαθιά στα στρώματα του δέρματος μπορεί να αντιμετωπιστεί χειρουργικά από δερματοχειρουργό , αν όμως είναι σε προχωρημένο στάδιο και έχει εξαπλωθεί και σε άλλα όργανα εκτός απο την χειρουργική αφαίρεση του όγκου και των παρακείμενων λεμφαδένων χρειάζεται η κατάλληλη ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπειά του ασθενούς καθώς και η συνεχής παρακολούθηση του.

Πρόγνωση

Η πρόγνωση της νόσου, δηλαδή η έκβασή της πορείας του ασθενούς, που μπορεί να καταλήγει σε ίαση ή όχι, καθορίζεται από διάφορους παράγοντες, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι: το στάδιο της νόσου, η ύπαρξη αιμορραγίας ή/ και εξέλκωσης της αρχικής εστίας, το μέγεθος και η εντόπιση του όγκου, η γενική κατάσταση της υγείας του ασθενούς.

Με αφορμή την ευρωπαική ημέρα μελανώματος και τη διαφωτιστική εβδομάδα που ακολουθεί στην Κύπρο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης , είναι μια ευκαιρία να δώσουμε την απαιτούμενη σημασία στην «παλιά ελία» που έχουμε εδώ και καιρό και μας ενοχλεί.¨
Και μην ξεχνάτε η πρόληψη είναι το παν!
Δρ.Κωνσταντίνος Π. Συμεωνίδης
Δερματολόγος –Αφροδισιολόγος
Μέλος της Δερματολογικής Εταιρείας Κύπρου